ΑΓΙΑΓΑΘΗ Λεβεντοπανήγυρη ενότητας

του Φώτη Νεκτάριου Σαγώνα*

Βογκούσαν οι τοίχοι της Παναγιάς του Αιτωλικού απ’ αγανάκτηση, 17 Δεκέμβρη του 1824, κατά τη Συνέλευση των οπλαρχηγών. Βεβαρυμμένη, ίσως, η παλιά βασιλική απ΄ τη στημένη δίκη του Καραϊσκάκη, τον Απρίλη. Τότες, που καταδικάστηκε ως «επίβουλος για την πατρίδα και προδότης» και ο Μαυροκορδάτος τον έδιωξε, άρον-άρον, βαριά άρρωστο, απ’ τ’ Ανατολικό, φοβούμενος αντίποινα της ατιμίας του, από Ίσκιο και Τζαβέλλα.....

Κι ενώ κραυγές διχασμού ηχούσαν μες στο ναό, μέγας σεισμός κλονίζει το νησάκι. Ταραγμένοι οι οπλαρχηγοί, γονατίζουν μπροστά στο φημισμένο τέμπλο και την εικόνα της Κοιμήσεως του ευαγγελιστή Λούκα, και ομονοούν. Σε ανάμνηση, εκείνης της πράξης ενότητας, -ως παρέμβαση της Παναγίας,- και της αυτοθυσίας των αγωνιστών, μετά την απελευθέρωση, καθιερώθηκε το πανηγύρι.  

Αρχικά οι αρματωμένοι σκαρφάλωναν στο ερειπωμένο μοναστήρι της «Ψηλής Παναγιάς», στον Ζυγό, εκεί που πρωτοσυναντήθηκαν οι οπλαρχηγοί τις 23 Αυγούστου του ’24 και αποφάσισαν τη Συνέλευση του Αιτωλικού. Καθώς ήταν δύσκολη η πρόσβαση, χτίστηκε χαμηλότερα το μοναστήρι της Αγ. Αγαθής, που έδωσε και το όνομά του στο πανηγύρι.

Δύο αιώνες παράδοσης: Από 1832 μας λέει ο Στράτος Τρικαλινός, αρματολός σε «Παρέα Πεζών» του Αιτωλικού. Και εξηγεί, πως οι «Παρέες» (τρεις πεζές και δύο έφιππες) λειτουργούν ως αναβίωση της κλεφτουριάς που αγωνίστηκε και θυσιάστηκε στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. Κάθε Παρέα αποτελείται από 10-25 αρματωμένους, με «καπετάνιο», συνήθως, τον αρχαιότερο, και ιδιαίτερους κανόνες τιμής, αντρειοσύνης και ήθους. Κάθε «Παρέα» έχει το «Στέκι» της και αφού βάζουν, από κοινού, χρήματα (ρεφενέ), ξεκινούν ανήμερα της Παναγιάς το οκταήμερο γλέντι. Στις 21 Αυγούστου μαζεύουν τα μέλη τους από σπίτι σε σπίτι. Με συνοδεία της «Ζυγιάς», τριμελής ομάδας Ρομά μουσικών (νταούλι, πρίμος & μπάσος ζουρνάς), περιμένουν τον καθένα να αρματωθεί και συνεχίζουν τραγουδώντας κλέφτικα δημοτικά και μοιρολόγια μέχρι το πρωί. Οι αρματωμένοι ανεβαίνουν στο μοναστήρι της Αγιαγάθης και εκεί συνεχίζει το γλέντι μέχρι τις 23, όταν, παρατεταγμένοι σε πομπή, επιστρέφουν στο Αιτωλικό από το ανατολικό του γεφύρι. Στις γιορτές το νησί σφύζει από επισκέπτες και οι Αιτωλικιώτες συμμετέχουν σε όλα του τα στάδια.

Όμως, το πανηγύρι της Αγιαγάθης, δεν έγινε πέρυσι.

Αιτία οι συγκρούσεις Αιτωλικιωτών, αρχικά, με κάποιους παραβατικούς Ρομά της περιοχής, οι οποίες γενικεύθηκαν με πυροβολισμούς και εμπρησμούς. Ντόπιοι τραυματίστηκαν σοβαρά και δίκες πρωτοστατών εκκρεμούν, βαρύνοντας τις αναμεταξύ τους σχέσεις. Οι «γύφτοι», όμως, ζουν αιώνες στη περιοχή και οι οργανοπαίκτες τους αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των πανηγυριών. Ο Ιωάννης Παράς τονίζει πως με τη μουσική τους, τον οξύ αυλό (ζουρνάς) της αρχαιότητας, και τα κλέφτικα τραγούδια, διαφυλάττουν την παράδοση και αποτελούν ζωντανό κομμάτι της ιστορίας του τόπου.

Ο ίδιος πρωτοκαβαλίκεψε παιδί στο πανηγύρι και σ’ όλη του τη ζωή η αγάπη του για τ’ άλογα δεν μειώθηκε. Εδώ και είκοσι χρόνια διατηρεί αξιόλογο στάβλο, με ισπανικά άλογα, υποστηρίζοντας πανηγύρια και εφίππους σε Αιτωλικό και γύρω χωριά. Πολλοί είναι οι ντόπιοι που μεγάλωσαν με τις εικόνες αρματωμένων και ιππέων και μοιράζονται όμοια αγάπη για τα άλογα. Ο Γιάννης θεωρεί το πανηγύρι της Αγιαγάθης αγνό, με τους Αιτωλικιώτες να αισθάνονται χρεωμένοι απ’ το ιστορικό του βάρος και αρκετοί να δακρύζουν, συγκινημένοι, στο πανηγύρι. Όλοι τους το ζουν απ’ τις αρχές Αυγούστου. Οι παλιοί, μάλιστα, βγάζουν τα άρματα απ’ τα σεντούκια πασχαλιάτικα και τα γυαλίζουν. Αρκετά απ’ αυτά είναι κειμήλια, φτιαγμένα από ασήμι, μνήμες και αγάπη. «Στην Αγιαγάθη αναβιώνουμε», μας λέει, «αξίες ελευθερίας και αδελφοσύνης. Μακριά από μας η διχόνοια! Είναι χρέος η διατήρηση της παράδοσης, για έναν τόπο που οι θυσίες του συνέβαλλαν στην ελευθερία της χώρας».

Πρόσφατα, στο Αιτωλικό, εκτός απ’ το «Έξω οι Γύφτοι», γράφτηκε και το σύνθημα «Έξω οι Βλάχοι»!

Εντυπωσιακή σκέψη, αν αναλογιστούμε πως, τόσο ο Στουρνάρας (ο άλλος -ο Φρούραρχος που έπεσε στην Έξοδο), όσο και ο Λιακατάς, που με συγγενείς και Αιτωλικιώτες θυσιάστηκε, αμυνόμενος στον Ντολμά για τη σωτηρία του Αιτωλικού, ήταν όλοι τους Σαρακατσάνοι!

Ευτυχώς που οι φωνές μίσους ξεθωριάζουν μπροστά στη θέληση των ανθρώπων να τιμήσουν την ιστορία τους με ενότητα.

* Ο Φώτης Νεκτάριος Σαγώνας είναι γιος της Αιτωλικιώτισσας Ειρήνης Καυκά.